معافیت مالیاتی یعنی خارج کردن قانونی برخی از منابع درآمدی و سرمایه ای از شمول پرداخت موقت و غیر دائمی مالیات که به طور عمده این مسئله، روشی است از سوی دولت که به منظور اهداف خاصی نظیر حمایت از تولید کنندگان، حمایت از افراد در مناطق توسعه نیافته و غیره انجام می شود. در واقع معافیت های قانونی مالیاتی، امتیازاتی تلقی می شود که طبق قانون و مقررات آن موضوع مالیاتی می توان و مجاز است که از درآمد مشمول مالیات و مالیات متعلقه کسر شود. معافیت مالیاتی در کشورهای مختلف یک روش برای تشویق و سوق دادن به سرمایه گذاری ها و کمک به توسعه اقتصادی برخی فعالیت ها مورد استفاده قرار می گیرد. دولت ها با استفاده از معافیت مالیاتی سعی می کنند نقدینگی جامعه را به سمت طرح های عام المنفعه و کم بازده جاری کنند. با این حال یکی از مهمترین موارد بروز اختلاف در تعیین درآمد مشـمول مالیات در هنگام رسیدگی مالیاتی مشاغل و شرکت ها، مربـوط بـه اعمال معافیت های قانونی مالیاتی است.
قانون معافیت مالیاتی در مورد مالیات های غیرمستقیم
انواع مالیات در ایران را به دودسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شوند. منظور از مالیات غیرمستقیم، مالیاتی است که بر روی کالاها و خدمات در نظر گرفته می شود. مالیات غیرمستقیم در اصل از مصرف کننده نهایی یا همان مردم عادی که محصولات را می خرند گرفته می شود. علت اینکه به دریافت مالیات به این روش غیر مستقیم گفته می شود این است که مالیات مستقیم توسط مصرف کننده نهایی به سازمان امور مالیاتی کشور واریز نمی شود و توسط یک واسطه به عنوان مثال مشاغلی که آن محصولات را به مصرف کننده نهایی می فروشند به حساب سازمان واریز می گردد. عمدتا بیشتر چالش هایی که برای پرداخت مالیات با آن مواجه هستیم مربوط به مالیات مستقیم است که مشاغل و شرکت ها و موسسات با آن سر و کار دارند. زیرا این مالیات ها مستقیماً با میزان درآمد آنها و تاثیر گذاری بر روی آن ها در ارتباط است و می تواند موجب کاهش درآمد آنها گردد. اهمیت داشتن یک واحد مالی و حسابداری برای شرکت ها و مشاغل در این جاست که اهمیت پیدا می کند و یک شرکت می تواند با داشتن یک تیم حرفه ای از واحد مالی در ارائه مالیات خود نسبت به اداره سازمان امور مالیاتی دقیق عمل کند. با توجه به همه توضیحات داده شده معافیت های مالیاتی شامل مالیات های غیر مستقیم نمی شود و فقط برای مالیات های مستقیم آن هم با داشتن شرایط مربوطه، طبق قانون و مقررات می توان از این نوع معافیت ها استفاده کرد.
در قانون مالیات های مستقیم در خصوص معافیت های مالیاتی که تحت نظر سازمان امور مالیاتی کشور است 14 ماده قانونی وجود دارد که به استناد آن ها افراد از پرداخت مالیات معاف می شوند. به عبارت بهتر معافیت های مالیاتی طبق ماده های 132 تا 146 قانون مالیات مستقیم (ماده 143 مکرر نیز دارد) اعمال میگردد که در این بین ماده 135 و 140 حذف شده اند. در ادامه به توضیح هر یک از این مواد قانونی می پردازیم.
قانون معافیت مالیاتی در مورد مالیات های مستقیم
قانون مالیات های مستقیم در رابطه با اعطای معافیت های مالیاتی تحت نظارت سازمان امور مالیاتی کشور شامل 14 ماده قانونی است که به سبب آن ها افراد از پرداخت مالیات معاف می شوند. در ادامه این موارد چهارده گانه به همراه تبصره های آن را به صورت دقیق بررسی می کنیم. اما اگر بخواهیم این معافیت ها را نام ببریم مشمول این موارد می شود:
- معافیت مالیات بر حقوق کارگران و کارمندان
- معافیت هزینه های درمان
- معافیت مالیات جوایز علمی و پژوهشی
- معافیت اختراع و اکتشاف
- معافیت سود سپرده های بانکی
- معافیت جهیزیه و مهریه
- معافیت فعالیت های کشاورزی
- معافیت حقوق افراد شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته
- معافیت فعالیت های آموزشی
- معافیت فعالیت بخش های تعاونی
- معافیت بخش صادرات
- معافیت صنایع دستی
- معافیت فعالیت های تولیدی، معدنی و گردشگری
- معافیت سود حاصل از تامین مالی پروژه ها
- معافیت عبور ترانزیت کالاها
- معافیت فعالیت اقتصادی در مناطق آزاد تجاری- صنعتی
- معافیت مالیات فعالیت های فرهنگی و هنری
معافیت مالیات بر حقوق کارگران و کارمندان
بر اساس مصوبات مجلس در قانون بودجه، هر ساله برای محاسبه معافیت مالیاتی حقوق و دستمزد جدولی طراحی می شود. در این قسمت جدول معافیت های مالیاتی سال 1403 را قرار داده ایم:
|
از (ریال) |
تا (ریال) |
حقوق مشمول مالیات |
نرخ مالیات |
|
0 |
120.000.000 |
- |
معاف |
|
120.000.000 |
165.000.000 |
45.000.000 |
10% |
|
165.000.000 |
270.000.000 |
105.000.000 |
15% |
|
270.000.000 |
400.000.000 |
130.000.000 |
20% |
|
400.000.000 |
نسبت به مازاد |
- |
30% |
معافیت هزینه های درمان
طبق ماده 137 قانون مالیات های مستقیم، هزینه های درمانی پرداختی هر مودی بابت معالجه خود یا همسر و اولاد و پدر و مادر و برادر و خواهر تحت تکفل در یک سال مالیاتی به شرط این که اگر دریافت کننده موسسه درمانی یا پزشک مقیم ایران باشد دریافت وجه را گواهی نماید و چنانچه به تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به علت فقدان امکانات لازم معالجه در خارج از ایران صورت گرفته است پرداخت هزینه مزبور به گواهی مقامات رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران در کشور محل معالجه یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده باشد، همچنین حق بیمه پرداختی هر شخص حقیقی به موسسات بیمه ایرانی بابت انواع بیمه های عمر و زندگیو بیمه های درمانی از درآمد مشمول مالیات مودی کسر می گردد.در مورد معلولان و بیماران خاص و صعب العلاج علاوه بر هزینههای مذکور هزینه مراقبت و توانبخشی آنان نیز قابل کسر از درآمد مشمول مالیات معلول یا بیمار یا شخصی که تکفل او را عهده دار است می باشد.
معافیت مالیات جوایز علمی و پژوهشی
براساس آیین نامه اجرایی ماده 144 اصلاحی قانون مالیات های مستقیم جوایز علمی و پژوهشی و بورسیه های تحصیلی از مالیات معاف هستند. همچنین درآمدهای حاصل از فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی مراکزی که دارای پروانه تحقیق از مراجع ذی صلاح می باشند نیز از مالیات معاف است.
معافیت اختراع و اکتشاف
در ایران معافیت های مالیاتی اختراعات و اکتشافات در ماده 144قانون مالیات های مستقیم مطرح شده است؛ که به موجب آن ، درآمد حاصل از اختراعات ثبت شده به مدت 10 سال از پرداخت مالیات معاف است.
معافیت مالیاتی سود سپرده های بانکی
سود دریافتی به هر عنوان در موارد زیر از پرداخت مالیات معاف است:
- سود متعلق به سپرده های مربوط به کسور بازنشستگی و پس انداز کارمندان و کارگران نزد بانک های ایرانی در حدود مقررات استخدامی مربوطه.
- سود یا جوایز متعلق به حساب های پس انداز و سپرده های مختلف نزد بانکهای ایرانی یا موسسات اعتباری غیربانکی مجاز. این معافیت شامل سپرده هایی که بانکها یا موسسات اعتباری غیربانکی مجاز نزد هم میگذارند نخواهد بود.
- جوایز متعلق به اوراق قرضه دولتی و اسناد خزانه.
- سود پرداختی بانک های ایرانی به بانک های خارج از ایران بابت اضافه برداشت ( اوردرافت) و سپرده ثابت به شرط معامله متقابل.
- سود و جوایز متعلق به اوراق مشارکت.
تبصره – در مواردی که در قانون مالیات های مستقیم به بانکها اشاره می شود، امتیازات، تسهیلات، ترجیحات و تکالیف ذکر شده شامل موسسات اعتباری غیر بانکی که به موجب قانون یا با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تأسیس شده اند یا می شوند، صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک، صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک، صنایع دریایی و بیمه سرمایه گذاری فعالیت های معدنی و صندوق حمایت از توسعه سرمایه گذاری در بخش کشاورزی نیز خواهد شد.
معافیت جهیزیه و مهریه
بر اساس ماده 144 قانون مالیات های مستقیم، جهیزیه منقول و مهریه اعم از منقول و غیرمنقول از پرداخت مالیات معاف هستند.
معافیت مالیاتی فعالیت های کشاورزی
معافیت فعالیت های کشاورزی و دامداری در ماده 81 قانون مالیات های مستقیم مطرح شده است؛ که درآمد حاصل از کلیه فعالیت های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغانداری، احیای مراتع و جنگل ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف هستند.
معافیت حقوق افراد مشغول به کار در مناطق کمتر توسعه یافته
طبق ماده 22 قانون مالیات های مستقیم، پنجاه درصد مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته طبق فهرست سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور بخشوده می شود.
معافیت فعالیت های آموزشی
معافیت فعالیت های آموزشی در ایران شامل درآمد حاصل از تعلیم و تربیت مدارس غیر انتفاعی اعم از ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، فنی و حرفه ای، آموزشگاههای فنی و حرفه ای آزاد دارای مجوز از سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی غیر انتفاعی و مهدهای کودک در مناطق کمتر توسعه یافته و روستاها و درآمد موسسات نگهداری معلولین ذهنی و حرکتی بابت نگهداری اشخاص مذکور که حسب مورد دارای پروانه فعالیت از مراجع ذیربط هستند همچنین درآمد باشگاه ها و موسسات ورزشی دارای مجوز از سازمان تربیت بدنی حاصل از فعالیت های منحصرا ورزشی می شود.
معافیت های مالیاتی فعالیت شرکت ها و اتحادیه های تعاونی
شرکت ها و اتحادیه های تعاونی از پرداخت حق تمبر سهام معاف هستند.
نقل و انتقال قطعی واحدهای مسکونی از طرف شرکت های تعاونی مسکن به اعضای آنها مشمول مالیات نیست.
معافیت مالیاتی صادرات کالا و خدمات
طبق ماده 141 قانون مالیات های مستقیم، صددرصد درآمد حاصل از صادرات خدمات و کالاهای غیرنفتی و محصولات بخش کشاورزی و بیست درصد درآمد حاصل از صادرات مواد خام و کالاهای واسطه ای نیمه خام مشمول مالیات با نرخ صفر می گردد.
معافیت کارگاه های فرش دستباف و صنایع دستی
بر اساس قانون مالیات های مستقیم ماده 142، درآمد کارگاه های فرش دستباف و صنایع دستی و شرکت های تعاونی و اتحادیه های تولیدی مربوطه از پرداخت مالیات معاف هستند.
معافیت فعالیت های تولیدی، معدنی و گردشگری
درآمد ابرازی ناشی از فعالیت های تولیدی و معدنی اشخاص حقوقی غیردولتی در واحدهای تولیدی یا معدنی که برای آن ها پروانه بهره برداری صادر یا قرارداد استخراج و فروش منعقد می شود و همچنین درآمدهای خدماتی بیمارستان ها، هتل ها و مراکز اقامتی گردشگری اشخاص یادشده که برای آن ها پروانه بهره برداری یا مجوز صادر می شود، از تاریخ شروع بهره برداری یا استخراج یا فعالیت به مدت پنج سال و در مناطق کمتر توسعه یافته به مدت ده سال با نرخ صفر مشمول مالیات است.
معافیت مالیاتی سود حاصل از تامین مالی پروژه ها
اشخاصی که آورده نقدی برای تأمین مالی پروژه یا طرح و سرمایه در گردش بنگاه های تولیدی را در قالب عقود مشارکتی فراهم نمایند، معادل حداقل سود مورد انتظار عقود مشارکتی مصوب شورای پول و اعتبار از پرداخت مالیات بر درآمد معاف می شوند و برای پرداخت کننده سود، معادل سود پرداختی مذکور به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی تلقی می شود.
نکته: استفاده کننده از معافیت موضوع ماده 138 مکرر قانون مالیات های مستقیم تا دو سال نمی تواند آورده نقدی را از بنگاه تولیدی خارج کند. در صورت کاهش آورده نقدی، به میزان ارزش روز معافیت استفاده شده، مالیات سال خروج آورده نقدی، اضافه می شود.
معافیت مالیاتی عبور ترانزیت کالاها
براساس تبصره 1 ماده 141 قانون مالیات های مستقیم، درآمد حاصل از صادرات کالاهای مختلف که به صورت عبوری (ترانزیت) به ایران وارد می شوند و بدون تغییر در ماهیت یا با انجام کاری بر روی آن صادر می شوند مشمول مالیات با نرخ صفر می گردد.
معافیت مالیات فعالیت های فرهنگی و هنری
درآمد حاصل از فعالیت های انفرادی و یا جمعی موضوعات مذکور در ماده یک دستورالعمل موضوع ماده 12 آیین نامه اجرایی تبصره (3) ماده 139 اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم توسط اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای مجوز فعالیت (یا پروانه تاسیس) از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می باشد و بصورت مکتوب،سمعی،بصری و صحنه ای تولید،توزیع و عرضه می گردد از پرداخت مالیات معاف است.
معافیت های مالیاتی بیمه عمر
طبق ماده 136 قانون ق.م.م، وجوه پرداختی بابت انواع بیمه های عمر و زندگی و از طرف موسسات بیمه که به موجب قراردادهای منعقده بیمه عاید ذینفع می شود از پرداخت مالیات معاف است.
معافیت های مالیاتی بورس کالا
معادل ده درصد از مالیات بردرآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس های کالایی پذیرفته شده و به فروش می رسد و ده درصد از مالیات بردرآمد شرکت هایی که سهام آنها برای معامله در بورس های داخلی یا خارجی پذیرفته می شود و پنج درصد از مالیات بر درآمد شرکت هایی که سهام آنها برای معامله در بازار خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته می شود، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست شرکت های پذیرفته شده در این بورس ها یا بازارها حذف نشده اند با تأیید سازمان بخشوده می شود. شرکت هایی که سهام آنها برای معامله در بورس های داخلی یا خارجی یا بازارهای خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته شود در صورتی که در پایان دوره مالی به تأیید سازمان حداقل بیست و پنج درصد سهام شناور آزاد داشته باشند معادل دو برابر معافیت های فوق از بخشودگی مالیاتی برخوردار می شوند.
معافیت های مالیاتی برای اماکن زیارتی و مذهبی
ماده 139: موقوفات، نذورات، پذیره، کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی آستان قدس رضوی، آستان حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع)، آستانه حضرت معصومه، آستان حضرت احمد ابن موسی (شاه چراغ)، آستان مقدس حضرت امام خمینی (ره)، مساجد، حسینیه ها، تکایا و سایر بقاع متبرکه از معافیت مالیاتی برخوردارند. تشخیص سایر بقاع متبرکه به عهده سازمان اوقاف و امور خیریه است.
1. کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی سازمان هلال احمر جمهوری اسلامی مشمول معافیت مالیاتی است.
2. کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی صندوق های پس انداز بازنشستگی و سازمان بیمه خدمات درمانی و سازمان تأمین اجتماعی و همچنین حق بیمه و حق بازنشستگی سهم کارکنان و کارفرما و جریمه های دریافتی مربوط توسط آن ها مشمول معافیت مالیاتی است.
3 .کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی مدارس علوم اسلامی از معافیت مالیاتی برخوردارند. تشخیص مدارس علوم اسلامی با شورای مدیریت حوزه علمیه قم است.
4.کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی نهادهای انقلاب اسلامی مشمول معافیت مالیاتی است. تشخیص نهادهای انقلاب اسلامی با هیئت وزیران است.
5. آن قسمت از درآمد صندوق عمران موقوفات کشور که به مصرف عمران موقوفات برسد از معافیت مالیاتی برخوردار است.
6.درآمد اشخاص از محل وجوه بریه ولی فقیه، خمس و زکات مشمول معافیت مالیاتی است.
7. آن قسمت از درآمد موقوفات عام که طبق موازین شرعی به مصرف اموری از قبیل تبلیغات اسلامی، تحقیقات فرهنگی، علمی، دینی، فنی، اختراعات، اکتشافات، تعلیم و تربیت و بهداشت و درمان، بنا و تعمیر و نگهداری مساجد و مصلاها و حوزه های علمیه و مدارس علوم اسلامی و مدارس و دانشگاه های دولتی، مراسم تعزیه و اطعام، تعمیر آثار باستانی، امور عمرانی و آبادانی، هزینه یا وام تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، کمک به مستضعفان و آسیب دیدگان حوادث ناشی ازسیل و زلزله، آتش سوزی، جنگ و حوادث غیر مترقبه دیگر برسد، مشروط بر اینکه درآمد و هزینه های مزبور به تأیید سازمان اوقاف و امور خیریه رسیده باشد، از معافیت مالیاتی برخوردار است.
8. کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی موسـسات خیریه و عام الـمنفعه که به ثبت رسیده اند، مشروط بر این که به موجب اساسنامه آن ها صرف امور مذکور در بند (ح) این ماده شود و سازمان امور مالیاتی کشور بر درآمد و هزینه آنها نظارت کند مشمول معافیت مالیاتی است.
9. کمک ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی و همچنین حق عضویت اعضا مجامع حرفه ای، احزاب و انجمن ها و تشکل های غیردولتی که دارای مجوز از مراجع ذیربط باشند و وجوهی که به موجب قانون و مقررات مربوط از درآمد یا حق الزحمه اعضای آنها کسر و به حساب مجامع مزبور واریزمی شود، از معافیت مالیاتی برخوردارند.
10. موقوفات، کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی انجمن ها و هیأت های مذهبی مربوط به اقلیت های دینی مذکور در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مشروط بر اینکه رسمیت آنها به تصویب وزارت کشور برسد، مشمول معافیت مالیاتی هستند.
11. فعالیت های انتشاراتی و مطبوعاتی، فرهنگی و هنری که به موجب مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می شوند، از معافیت مالیاتی برخوردارند.