قانون مالیات های مستقیم به عنوان یکی از پایه های اساسی نظام مالیاتی کشور، همواره مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفته تا بتواند هم پاسخگوی نیازهای درآمدی دولت باشد و هم با عدالت مالیاتی و حمایت از فعالان اقتصادی کوچک هماهنگ باشد. یکی از ابزارهای مهم در این مسیر، تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم است که هدف اصلی آن، تسهیل امور مالیاتی برای صاحبان مشاغل خرد و متوسط و کاهش بوروکراسی اداری است.
بررسی تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم جمهوری اسلامی ایران
قانون مالیات های مستقیم به عنوان یکی از پایه های اساسی نظام مالیاتی کشور، همواره مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفته تا بتواند هم پاسخگوی نیازهای درآمدی دولت باشد و هم با عدالت مالیاتی و حمایت از فعالان اقتصادی کوچک هماهنگ باشد. یکی از ابزارهای مهم در این مسیر، تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم است که هدف اصلی آن، تسهیل امور مالیاتی برای صاحبان مشاغل خرد و متوسط و کاهش بوروکراسی اداری است. این تبصره طی سال های گذشته، در دستور کار اصلاحات سازمان امور مالیاتی قرار گرفته و از سال ۱۳۹۵ با اجرایی شدن کامل نظام جامع مالیاتی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله تلاش می شود با رویکردی تحلیلی، این تبصره به طور کامل تبیین شود.
متن تبصره ماده ۱۰۰ و جایگاه آن در قانون
تبصره ماده ۱۰۰: سازمان امور مالیاتی کشور می تواند بعضی از مشاغل را که میزان فروش کالا و خدمات آن ها در سال کمتر از یک مبلغ معین است، از تکلیف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی معاف و مالیات آن ها را به صورت مقطوع تعیین و وصول نماید.
جایگاه قانونی: این تبصره ذیل ماده 100 قانون مالیات ها قرار دارد. ماده 100 در اصل، به لزوم ارائه اظهارنامه توسط صاحبان مشاغل اشاره دارد، اما تبصره آن، با رویکرد حمایتی، استثنائاتی را برای مشاغل خرد در نظر می گیرد.
اهداف و فلسفه تدوین تبصره ماده ۱۰۰
- کاهش بوروکراسی اداری: حذف الزام به ارائه اظهارنامه مالیاتی برای صنوف کوچک، سبب صرفه جویی در زمان و کاهش بار اداری دولت و مودی می شود.
- افزایش رضایت عمومی: تسهیل فرآیند مالیاتی برای مشاغل کوچک، رضایت عمومی نسبت به نظام مالیاتی را ارتقاء می دهد.
- تشویق به تمکین مالیاتی: با کاهش پیچیدگی ها، صاحبان مشاغل رغبت بیشتری برای پرداخت مالیات پیدا می کنند.
- کنترل بهتر فرار مالیاتی: سازمان امور مالیاتی با تمرکز بر کسب وکارهای بزرگ تر، منابع مالیاتی بیشتری را شناسایی می کند.
- عدالت مالیاتی: در ظاهر، با طبقه بندی مودیان بر اساس حجم فعالیت اقتصادی، عدالت بیشتری در اخذ مالیات برقرار می شود.
مشمولان تبصره ماده ۱۰۰
برای بهره مندی از این تبصره، مودیان باید واجد شرایط خاصی باشند که هر سال توسط سازمان امور مالیاتی اعلام می گردد. این شرایط به شرح زیر است:
- سقف درآمد: درآمد سالانه (فروش کالا یا ارائه خدمات) مودی نباید از مبلغی مشخص، که غالباً تا سه برابر معافیت ماده ۸۴ است، بیشتر باشد.
- عدم الزام به ارائه اظهارنامه: مودیان مشمول از تکلیف به ارسال اظهارنامه معاف می شوند.
- پرداخت مالیات مقطوع: مالیات آن ها طبق جدول ها و ضرایب معین، به صورت یکجا اعلام می شود و قابل اعتراض نیست.
- عدم بدهی مالیاتی: بهره مندی از این تبصره منوط به نداشتن بدهی قطعی مالیاتی سال های قبل است.
فرآیند اجرایی تبصره ماده ۱۰۰
- شناسایی مشمولان: در ابتدای هر سال، سازمان امور مالیاتی کشور، فهرست گروه های شغلی مشمول تبصره ماده 100 را به تفکیک رشته و محل فعالیت اعلام می کند.
- اعلام مالیات مقطوع: برای هر گروه شغلی، بر اساس اطلاعات سال قبل، ضرایب سود، منطقه جغرافیایی و میزان فروش، مالیات مقطوع تعیین می گردد.
- ثبت در سامانه مودیان: مودی باید به سامانه my.tax.gov.ir مراجعه کرده و پس از تأیید مشمول بودن، مبلغ اعلامی را بپذیرد یا اعتراض خود را ثبت کند.
- پرداخت مالیات: پس از پذیرش مالیات مقطوع، مودی موظف به پرداخت مبلغ اعلامی در مهلت مقرر است.
مزایای تبصره ماده ۱۰۰ برای مودیان و دولت
مزایا برای مودیان:
- حذف الزام به نگهداری اسناد و دفاتر رسمی
- پرداخت مالیات مشخص و بدون احتمال افزایش
- عدم نیاز به رسیدگی و مراجعه ممیز مالیاتی
- تسریع در انجام تعهدات قانونی
مزایا برای دولت:
- تمرکز بیشتر بر مودیان بزرگ و پرریسک
- کاهش هزینه های رسیدگی مالیاتی
- بهبود نسبت هزینه به درآمد مالیاتی
- افزایش پوشش مالیاتی با استفاده از داده محوری
نقدها و چالش های تبصره ماده ۱۰۰
- شفاف نبودن معیار تعیین مالیات مقطوع: عدم شفافیت در چگونگی تعیین ضرایب و سقف فروش، منجر به نارضایتی برخی صنوف شده است.
- عدم انعطاف در پرداخت مالیات: در حالی که برخی مودیان واقعاً درآمد پایین تری دارند، الزام به پرداخت مالیات مقطوع می تواند غیرمنصفانه باشد.
- نبود حق اعتراض مؤثر: در صورت پذیرش مالیات مقطوع، عملاً راهی برای تجدیدنظر یا اعتراض وجود ندارد.
- خطر ایجاد دوگانگی در نظام مالیاتی: وجود دو گروه مودیان: مقطوع پرداز و اظهارنامه دهنده، گاهی موجب تبعیض در رقابت می شود.
جمع بندی و نتیجه گیری
تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم را می توان یکی از نقاط عطف در اصلاح نظام مالیاتی کشور دانست. این تبصره با ساده سازی فرآیند پرداخت مالیات و کاهش بار اداری بر مودیان خرد، گامی در جهت تحقق عدالت مالیاتی و افزایش رضایت فعالان اقتصادی است. با این حال، اجرای اثربخش آن نیازمند شفاف سازی، بازنگری مستمر در ضوابط و فراهم سازی زیرساخت های دیجیتال است. در صورت انجام اصلاحات پیشنهادی، تبصره ماده ۱۰۰ می تواند به الگویی موفق در اداره نظام مالیاتی در کشورهای در حال توسعه تبدیل شود.